1Dwel m.
1a. ‘Teufel’ verbr. –
... kieke sick in de Stube umme, op woll de Deubel nich hinder’n Oben vorrkeime. Lindaua o.J. 64; Rda.:
op Deuwel kumm rut ‘mit aller Macht’ CA-Fö;
des deuwels sn ‘eifrig, versessen (auf etw.) sein’ Wb-Nharz 40;
is hinder her, wie der Deuwel hinder de Seele dass., Sprw-Börde;
bis de ganz des Deubels? ‘bist du verrückt geworden? Wb-We 28;
Ritt sei denn der düwel?! dass. (3. Pl.), Id-Que
a 150;
den lacht de Deuwel utn Hals ‘er lächelt heimlich und schadenfroh’ OST-Gla;
Ick bin so falsch (ärgerlich)
, ick mücht mäi met’n Deuwel slaon. Bewohner-Altm 1,326;
Von d kann der Teiwel kn Pechlicht besn. ‘Sie ist sehr geizig.’ Wb-Ak 169;
de hat’n Düwel barwet lopen sein von einer zänkischen Frau, Id-Eils
a 59;
De Olsch hät de Deuwel van de Kar verlar’n. dass., Bewohner-Altm 1,327;
dann plaocht dai Daiw ‘er hat ein schlechtes Gewissen’ SA-Dä;
in deuwels kiche kommen ‘in eine schwierige Lage geraten’ Wb-Nharz 40;
Noch ihr de Deuwel Schoh’ ankrieg’t ‘in aller Frühe’ Bewohner-Altm 1,327;
Ick will dick wol krin, eh dick de Düwel krigt. Hbl-Ohre 1928 Nr. 25/ohne Verf. (HA-Höt);
da hätt de Düwel sien Spöäl mang wenn etw. nicht gelingen will, STE-Wa;
de Düwel sitt’r inne dass., WE-Zi;
wi de Doiwel sien Speel hat ‘wie es der Zufall will’ Wb-Holzl 77;
Wie ’s dor Teiwel will ... dass.,
Krause 1964,133;
dat solle doch mit’n Deuwel taugahn ‘das müsste doch zu machen sein’ Sprw-Börde;
d sast dänn Dwel nich anne Wand mln ‘du sollst kein Unheil heraufbeschwören’ JE2-Scho;
Dät weet der Deubel ... Heimatkalender-Je 1923,98 (JE2-Vie);
... denn is hüte Abend de Deuwel los. ‘... gibt es heute viel Trubel, Unruhe, Aufregung.’
Wedde 1938,22;
Dat geit nao dusent Düw’l dass., Wb-Altm 44;
sps mot sn! se der deubel, d hate sne gresmutter mit der mesgrepe kisselt. Mda-Weg 90;
All’ Bitschen helpen wat, sä de Deuwel, dunn at’r de Bottermelk met de Meßfork. Bewohner-Altm 1,327;
Väl Köpp, väl Sinn’, sagt de Düwel, da harr he een Karr’ vull Poggen (Frö- sche)
schob’n. Spr-Altm 88; in Ausrufen und Flüchen:
fui daibel OSCH-Di;
in dreideuwelsnamen: ja ärgerliche Zustimmung, Sprw-Börde;
dn Dwel ek HA-Oh;
Dat di de Düw’l Wb-Altm 44;
de sall de Deiwel holn STE-Schö;
Doa sloa doch glieks de Düwel rin! Matthies 1903,35; Sprw.:
de eine is’n andern sn Dwel ‘niemand gönnt einem anderen etw.’ HA-Oh;
Tr’n Düw’l un Apptk’r, se hämm väöl Büss’n. Wb-Altm 275;
Stiffmutter is’n Deuwel sin Underfutter HA-No;
Steen ut’r Hand is’n Düwel in d’ Hand. ‘Mit einem Steinwurf kann man Schaden anrichten.’ Spr-Altm 88;
wenn man von Düwel sprickt, is’e nich wit. SA-Bre;
Wenn’n von’n Dübel seggt, kimmt e all um e Ecke. Chr-Em 431;
wer et abends piepet, den danzt de Düwel op en Dake. Id-Eils
a 59;
Hät de Deuwel irst een’n Finger, kriegt’r ook de Hand. Bewohner-Altm 1,327;
Wer vor d’ Höll whnt, mütten Dübel to’n Fründ hemm. Firmenich 1854,122 (OST-See);
Wer in’n Himmel will, mot’n Düwel taum Vadder hebben. Hbl-Ohre 1928 Nr. 25/ohne Verf. (HA-Höt);
wer Geld hat, de kann Döwel danzen sehn. SA-Im;
wu Geld is, da is de Düwel, un wu kein is, da is e tweimal HA-No;
De Dübel schitt immer op’n gröttsten Hucken. Chr-Em 431;
Hat de Doiwel de Kau ehaalt, kann hai dat Kalf ok noch halen. Wb-Holzl 33;
In de Nod frätt de Deuwel Flegen. Bewohner-Altm 1,352;
de Düwel is sau swart nich, as man ne afmlt ‘etw. wird nicht so schlimm, wie es zunächst zu befürchten ist’ Wb-We 34.
– 1b. ‘Schreckgestalt für Kinder, die angeblich im Getreidefeld sitzt’,
Roggenmme, 2: JE2-Scho, 4: verstr. anhalt. (jüngere Generation).
– 2a. ‘böser, durchtriebener, hinterlistiger Mensch’,
s, auch ‘zänkischer Mensch’, Schimpfwort,
Stänker, 2: ZE-Roß, 4: Wb-Ak 169, Wb-Be –
Das is an Teiwel! Wb-Ak 169.
– 2b. in der Verbdg.:
armer Teufel ‘armer, besitzloser Mensch’ –
... un an Selwerkoofen war bei dän armen Teiwel oh nich zu denken. 4:
Heese 21919,25.