sige f. 1. ‘Schmutz, Verunreinigung’,  Dreck, 3: vereinz. sw elbostf. – sei (sieh) en Minsche de Aesige Id-Quea 141. – 2. ‘große Menge’, auch ‘großer (ungeordneter) Haufen’ 3: verstr. w elbostf., Wb-Holzl 83 (WA-KlWa), Id-Quea 141, 4: Mda-Sti 141 – ne Äsige Äppel WE-Zi; da sitt ne Esije Wiendru’m dropp Wb-Holzl 83 (HA-Eil).
Lautf.: Äsige, Äsije, Aesije, ësije, [’zij] verstr. w elbostf., Wb-Holzl 83 (WA-KlWa); Äsig WE-Oster, Hbl-Nharz 1929 Nr. 5 (WE-Rho); sige, Esije, sije Wb-Holzl 83 (HA-Eil), HA-Oh, Mda-Sti 141; esige, esi Id-Quea 141.
Duft m. 1. ‘Wohlgeruch’ 2: Kredel 1927,39, 4: Krause 1964,112 –In min to leflich Sommerluft
Söcht flidig Imm’ sick sötn Duft ...
Kredel 1927,39.
– 2. ‘nässender Nebel ( Nwel, n.Z.), ganz feiner Niederschlag’ 3: WE-Zi, Wb-Nharz 47.
1Dwel m. 1a. ‘Teufel’ verbr. – ... kieke sick in de Stube umme, op woll de Deubel nich hinder’n Oben vorrkeime. Lindaua o.J. 64; Rda.: op Deuwel kumm rut ‘mit aller Macht’ CA-Fö; des deuwels sn ‘eifrig, versessen (auf etw.) sein’ Wb-Nharz 40; is hinder her, wie der Deuwel hinder de Seele dass., Sprw-Börde; bis de ganz des Deubels? ‘bist du verrückt geworden? Wb-We 28; Ritt sei denn der düwel?! dass. (3. Pl.), Id-Quea 150; den lacht de Deuwel utn Hals ‘er lächelt heimlich und schadenfroh’ OST-Gla; Ick bin so falsch (ärgerlich), ick mücht mäi met’n Deuwel slaon. Bewohner-Altm 1,326; Von d kann der Teiwel kn Pechlicht besn. ‘Sie ist sehr geizig.’ Wb-Ak 169; de hat’n Düwel barwet lopen sein von einer zänkischen Frau, Id-Eilsa 59; De Olsch hät de Deuwel van de Kar verlar’n. dass., Bewohner-Altm 1,327; dann plaocht dai Daiw ‘er hat ein schlechtes Gewissen’ SA-Dä; in deuwels kiche kommen ‘in eine schwierige Lage geraten’ Wb-Nharz 40; Noch ihr de Deuwel Schoh’ ankrieg’t ‘in aller Frühe’ Bewohner-Altm 1,327; Ick will dick wol krin, eh dick de Düwel krigt. Hbl-Ohre 1928 Nr. 25/ohne Verf. (HA-Höt); da hätt de Düwel sien Spöäl mang wenn etw. nicht gelingen will, STE-Wa; de Düwel sitt’r inne dass., WE-Zi; wi de Doiwel sien Speel hat ‘wie es der Zufall will’ Wb-Holzl 77; Wie ’s dor Teiwel will ... dass., Krause 1964,133; dat solle doch mit’n Deuwel taugahn ‘das müsste doch zu machen sein’ Sprw-Börde; d sast dänn Dwel nich anne Wand mln ‘du sollst kein Unheil heraufbeschwören’ JE2-Scho; Dät weet der Deubel ... Heimatkalender-Je 1923,98 (JE2-Vie); ... denn is hüte Abend de Deuwel los. ‘... gibt es heute viel Trubel, Unruhe, Aufregung.’ Wedde 1938,22; Dat geit nao dusent Düw’l dass., Wb-Altm 44; sps mot sn! se der deubel, d hate sne gresmutter mit der mesgrepe kisselt. Mda-Weg 90; All’ Bitschen helpen wat, sä de Deuwel, dunn at’r de Bottermelk met de Meßfork. Bewohner-Altm 1,327; Väl Köpp, väl Sinn’, sagt de Düwel, da harr he een Karr’ vull Poggen (Frö- sche) schob’n. Spr-Altm 88; in Ausrufen und Flüchen: fui daibel OSCH-Di; in dreideuwelsnamen: ja ärgerliche Zustimmung, Sprw-Börde; dn Dwel ek HA-Oh; Dat di de Düw’l Wb-Altm 44; de sall de Deiwel holn STE-Schö; Doa sloa doch glieks de Düwel rin! Matthies 1903,35; Sprw.: de eine is’n andern sn Dwel ‘niemand gönnt einem anderen etw.’ HA-Oh; Tr’n Düw’l un Apptk’r, se hämm väöl Büss’n. Wb-Altm 275; Stiffmutter is’n Deuwel sin Underfutter HA-No; Steen ut’r Hand is’n Düwel in d’ Hand. ‘Mit einem Steinwurf kann man Schaden anrichten.’ Spr-Altm 88; wenn man von Düwel sprickt, is’e nich wit. SA-Bre; Wenn’n von’n Dübel seggt, kimmt e all um e Ecke. Chr-Em 431; wer et abends piepet, den danzt de Düwel op en Dake. Id-Eilsa 59; Hät de Deuwel irst een’n Finger, kriegt’r ook de Hand. Bewohner-Altm 1,327; Wer vor d’ Höll whnt, mütten Dübel to’n Fründ hemm. Firmenich 1854,122 (OST-See); Wer in’n Himmel will, mot’n Düwel taum Vadder hebben. Hbl-Ohre 1928 Nr. 25/ohne Verf. (HA-Höt); wer Geld hat, de kann Döwel danzen sehn. SA-Im; wu Geld is, da is de Düwel, un wu kein is, da is e tweimal HA-No; De Dübel schitt immer op’n gröttsten Hucken. Chr-Em 431; Hat de Doiwel de Kau ehaalt, kann hai dat Kalf ok noch halen. Wb-Holzl 33; In de Nod frätt de Deuwel Flegen. Bewohner-Altm 1,352; de Düwel is sau swart nich, as man ne afmlt ‘etw. wird nicht so schlimm, wie es zunächst zu befürchten ist’ Wb-We 34. – 1b. ‘Schreckgestalt für Kinder, die angeblich im Getreidefeld sitzt’,  Roggenmme, 2: JE2-Scho, 4: verstr. anhalt. (jüngere Generation). – 2a. ‘böser, durchtriebener, hinterlistiger Mensch’,  s, auch ‘zänkischer Mensch’, Schimpfwort,  Stänker, 2: ZE-Roß, 4: Wb-Ak 169, Wb-Be – Das is an Teiwel! Wb-Ak 169. – 2b. in der Verbdg.: armer Teufel ‘armer, besitzloser Mensch’ – ... un an Selwerkoofen war bei dän armen Teiwel oh nich zu denken. 4: Heese 21919,25.
Lautf.: Düw(e)l, [dvl] SA-Bre Dan, verstr. nbrdb. n/w elbostf., Id-Quea 150; [dv] SA-Ev; Dübel Firmenich 1854,122 (OST-See), vereinz. w elbostf.; Diewel, dwel vereinz. sw elbostf.; Döwel Schwerin 1859,46, SA-Im; [duiv, -o] verstr. nwaltm.; Deuw(e)l, Doiw(e)l, [doivl] SA-Ah, vereinz. Altm., verstr. elbostf.; Deubel Heimatkalender-Je 1923,98 (JE2-Vie), vereinz. elbostf.; [divl] SA-Pü; Deiw(e)l, [daivl] Wb-Altm 34, vereinz. SA, STE-Schö, vereinz. WO, JE2-Scho, verstr. mbrdb., vereinz. s elbostf., verstr. omd.; [daiv, -o] verstr. nwaltm.; Teiwel, [taiwl] vereinz. anhalt.; Deibel STE-Arne, Vk-Anhaltc 88 (ZE-We), HA-Oh, vereinz. anhalt.; [däiwl] JE2-Scho.
Dwrholm m. ‘waagerechter Balken über dem Scheunentor’ 3: WE-Zi.
Lautf.: Querholm.
Fensterkrick m. ‘Fenstergriff’ 3: WE-Zi.
frisch Adj. 1. verstr. – a. ‘nicht alt, noch unverdorben’, von Lebensmitteln – frische eier Wb-Nharz 220; ... wu’s frische Worscht jab. Wäschke61915,101; ... frisch Plumenkauken mit Kaffee ... Ehlies 1960b 298; de Eppel helt sick lange frisch HA-Oh. – b. ‘unverbraucht’ – hal mal frisch Handwater her WO-Dru; ... un wie ich drau- ßen in de frische Luft war ... Heese 21919,21. – c. ‘erst kürzlich hergestellt, entstanden, bearbeitet’, auch ‘erst kürzlich gewaschen’ – an frisches Himne Wb-Ak 62; Dä is erst gistern frisch lackiert ... Klaus 1936,46. – d. ‘erst kürzlich geschehen’ – Rda.: öhne hettse op frischer Dat (bei Ausführung einer verbotenen Handlung) kreejen HA-Bee. – e. ‘erneut, neuerlich’ – fon frischen anfengen Wb-Nharz 220. – 2. ‘erfrischend’ 3: vereinz. elbostf. – dat smecket frisch OSCH-Ba. – 3. ‘kühl’ verstr. – haite isses frisch Wb-Be. – 4. subst. ‘stets feuchte Stelle im Acker’,  Springstde, 2: ZE-Ra. – 5. ‘ausgeruht, lebhaft, munter’ 3: vereinz. elbostf. – hai is frisch WE-Zi.
gmelich Adj. ‘klein, kümmerlich, im Wachstum zurückgeblieben’ 3: WE-Zi.
Lautf.: jaimelich.
Halwedr f. ‘waagerecht zweigeteilte Haus- oder Stalltür’, vgl. Hkedr, Heckedr, 3: HA-Oh Ost, OSCH-Ba, WE-Zi.
Hasselworm m. TiN ‘Blindschleiche’ 3: WE-Zi.
Hauer m. 1. ‘großer Zahn’, auch ‘hervorstehender Eckzahn des Ebers’ 1: SA-Roh, 3: HA-Oh, WE-Zi, Wb-Nharz 72, 4: Wb-Be – hei hat düchtige Hauers HA-Oh. – 2. ‘Eber’ – a. ‘Zuchteber’,  Kempe(n), 4: verstr. KÖ DE. – b. in der Verbdg.: halwor Hauor ‘Eber mit eingewachsenen Hoden’,  rkempe, 4: Mda-Fuhne* § 338 (KÖ-GrBad Wei).
Lautf.: Hauer, [haur]; außerdem: [haur] Mda-Fuhne* § 338 (KÖ-GrBad Wei); haur Wb-Nharz 72. Zuss.: sonstiges: Holt-, Knken-, Molden-.