Fundament n., m. ‘Unterbau, Grundmauer eines Gebäudes’ 1: verbr. nwaltm., 2: verbr. Altm., JE2-Scho, Mda-nwJe1b 68/Mda-sJe1 27 (JE2-HSe, verbr. JE1, ZE-Ned), 3: Beiträge-Nd 62 (WO-HWa), WO-Mei, MdanwJe1b 68/Mda-sJe1 27 (verstr. w JE1), vereinz. sö elbostf., 4: verbr. anhalt. – dät Fundament wät teschacht un d Maura mauan dät hch JE2-Scho; jeds sinn wai den Fillmund rd BE-He; ... mit orer hulpe leide bischop Albrecht dat fulment des nien domes ... 1208, Schöppenchr-Ma 132.
Lautf.: [fundament], [-mend] SA-Zie, verstr. Altm., WO-Mei, JE2-Scho, verstr. w BE; [funment] Mda-sJe1 27 (JE1-La Pe); Furment, [fur-] Kredel 1927,16, OST-Krum; [fr-] vereinz. nö Altm.; [f-] STE-Bad Wa; [fulment] GA-Bo, Mda-nwJe1b 68/Mda-sJe1 27 (JE2-HSe, verbr. JE1, ZE-Ned), Beiträge-Nd 62 (WO-HWa); Fullment, [ful-] vereinz. s Altm.; [fu-] vereinz. w Altm., STE-Steg; [f-] verbr. nwaltm., vereinz. nö SA, OST-Bi; [f-] SA-Pü Rie; Fillmunt, [filmunt], [-mund] Mda-sJe1 27 (vereinz. sw JE1), vereinz. sö elbostf., verbr. anhalt. – Etym.: im Mnd. nebeneinander fundament, vul(le)me(n)t, vul(le)munt, vgl. HWb-Mnd 1,1032 und 1035.
Grundmer f. ‘Fundament, Unterbau, Grundmauer eines Gebäudes’ 2: vereinz. s Altm., 3: WO-Mei, HA-NHa, 4: Wb-Be.
Lautf.: [jrundm] WO-Col; [grundmr], [jrund-] CALV-Uth Zo, WO-Mei, HA-NHa; [jruntmaur] Wb-Be.
Henkel m. 1. dass. wie  Henk 1., 1: SA-Ch Die El, 2: vereinz. Altm., 3: WO-HWa Mei, HA-NHa, Klaus 1936,40, 4: verstr. anhalt. – 2. dass. wie  Henk 2., 2: STE-Sa, WO-Zie, 3: WO-Mei, 4: verstr. anhalt.
Lautf., Gram.: [hekl] SA-Ch, vereinz. Altm., WO-HWa Mei, HA-NHa; Henkels Pl. Klaus 1936,40; [heko] SA-Die El GrGe; [hegl] verstr. anhalt.
4Hwe(n) f. ‘Gärungs- und Treibmittel, das zur Herstellung bestimmter alkoholischer Getränke und zum Treiben von Teig verwendet wird’,  Bärme, 1: SA-Böd, 2: OST-Krum, GA-Ga Ip, STE-Bö, JE2-HSe, vereinz. ö JE1, verstr. ZE, 3: WO-Mei, vereinz. s HA, verstr. sö elbostf., BLA-Ha, 4: verstr. omd. – hle m forrn Jroschen H’m DE-Ca; le H’m d nich jn DE-Ca.
Lautf., Gram.: Hwe f. QUE-Nei, BA-Ba, verstr. nthür. CA, DE-Mo; Hefe, [hf] f. SA-Böd, OST-Krum, GA-Ga Ip, STE-Bö, JE2-HSe, vereinz. ö JE1, verstr. ZE, WO-Mei, HA-Bee Ma NHa, vereinz. sö elbostf., BA-Sil, verstr. anhalt.; Häfe f. ZE-Roß, HA-Vö, DE-De; Hebe f. ZE-Ra, BLA-Ha Sti; Hefen m. QUE-Asch; Hä(ab)m m. ZE-Ser; Häwm ZE-Hu; Hefm ZE-Brä; Häfm ZE-Mühl; Heben CA-Chö, KÖ-Fe; Hebm DE-Grie; [h] Pl. verstr. anhalt.; Hämn ZE-Kö; Häem ZE-Gö; Hääm f. ZE-Buk Cob Mö. – Aus dem Obersächsischen eindringende pluralische Formen wurden z. T. zu Maskulina umgedeutet, vgl. auch Wb-BrdbBerl 2,552.
1Holle f. 1. ‘hochragendes Federbüschel am Kopf von Vögeln’,  Noll(e), 2: SA-Win, GA-Ga, JE1-Scha, 3: WO-Mei, HA-Va, verstr. w elbostf., JE1-Me, 4: verstr. nthür., BE-Ad. – 2. ‘Haarsträhne, Haarbüschel über der Stirn’ 3: Wb-Holzl 105, Wb-We* 215, Wb-Nharz 80, QUE-Que, 4: Mda-Sti 151, BA-Ha.
Lautf., Gram.: HolleSA-Win, GA-Ga, JE1-Me Scha, HA-Va, verstr. w elbostf. nthür., BE-Ad; Holl’n m. HA-Bee; Hulle GA-Nie Wa, [hul] WO-Mei.
Holt n. 1. Holz zur Verwendung als Bau- oder Brennmaterial bzw. zur Herstellung von Gegenständen, verbr. – dat Ding is t Holt emket HA-Oh; dät Schplint is t Holt emokt JE2-Scho; dät Holt is fsch (morsch) JE2-Scho; dat Ht hat all feaschpaokt (verrottet) SA-Dä; Hols hr! Kommando beim Fortbewegen schwerer Gegenstände, Wb-Ak 71; Rda.: dat is ne farschtersdochter, d het holt for der dr ‘sie hat einen üppigen Busen’ Wb-Nharz 81; ut Holt laten sich keine Bolzen dreihen ‘wer dumm ist, den kann man nicht gescheit machen’ Sprw-Börde; Sprw.: wu man Holt hauwet, fallt Späne Wb-We 53; Rätsel: Liet in’n Holte un schreit in’n Dörpe? – das Kind in der Wiege, Chr-Em 438; Liet int Holt un jeiht. – der Brotteig, STE-Ost; Wat liet in’t Holt un’ hät’n Hütken up? – das Bier im Fass, Bewohner-Altm 2,174; Steiht in’t Holt un lärmt. – der Pfarrer auf der Kanzel, SA-Rie; Wecker steiht in’t Holt un’ lärmt all’ Lü an, un’ keener därft äm Antwuhrt gäwen? – dass., Bewohner-Altm 2,168; Wat geiht in Holte un schitt witt? – die große Säge, HA-No; … do arbeiden se disse bruggen mit allen truwen unde vulbuweden de bruggen … und dat holt koften se ut dem holte to Gusen. 1422, Schöppenchr-Ma 368. – 2. ‘klein gehacktes (Stück) Brennholz’, vorw. in der Verbdg.: kleinet Holt, vgl. auch Kleinholt,  Klwe(n), verstr. – Bei min’n Onkel […] mockten se Holt. Heimatkalender-Je 1927,118 (JE2-Vie); Hle m an Armvull Hols inne Kiche! Wb-Ak 71. – 3. ‘Wald’ 1: SA-Bee Ch, 2: verstr. Altm., Siedler-Je § 271, JE1-Scha, 3: verbr. elbostf. (außer CA), 4: verstr. nthür. w BE; häufig in FlN, FlN-Ma/Anhalt 66 (verstr., außer nö Altm., w anhalt.) – ich je ins Hols BE-Fr; in’t Holt feuern HA-Oh; nn Holte ‘in den Wald’ WO-Mei; op’n Holte gn ‘durch den Wald gehen’ Wb-We 53; op’n holte rnt et Wb-Nharz 81; Rda.: holt rit un frit ‘im Wald zerreißt man leicht die Kleidung und bekommt man schnell Hunger’ Wb-Nharz 81; Sprw.: So ass’n in’t Holt rinn schrt, so schrt wedder rt. Wb-Altm 277; Item. hy heth ok bekant, dat hy to Brunßwik in der Dyffestraten eyne ko gestalen heth und hadde dy in dat holt gefurth. Dar is sy. 1487 FB Zerbst 35; Die dritte gemein heist das Forttichen, ist ein holz; … Amt Dessau und Lippehne 1547/49, Landreg-Anhalt 1,74.  Busch Danne Fichte Forst Fre Hg(en) 1Heide Kne Lfh gen Lfholt.
Lautf.: Holt verstr. brdb. elbostf.; Haolt GA-Mie, STE-Lü; Ho(o)t, [ht] verstr. nwaltm.; Hooed SA-Ah; Holz, [holts] verstr. s ZE, OSCH-Emm, verstr. sö elbostf. omd.; Hols Wb-Ak 71, [hols] verstr. w JE1 nö CA, vereinz. BE; [hol(t)s] Dialektgeogr-Elbe/Saale Kt. 3 (verbr. s ZE n CA anhalt.) – Etym.: Hols hr! Wb-Ak 71 auch als ‘Hol es her!’ deutbar. Zuss.: zu 1.: Hassel-, Huppen-, Kappen-, Kn-, Krn-, Kersen-, Knallbüssen-, Knorr-, Krp-, Lang-, Lattenholz, Linden-, M ser-, Meine-, Mrwe-, Mudden-, Nütt-, ster-; zu 2.: Heinotter-, Kachel-, Kachelwen-, Kn-, Klafter-, Klapperholz, Klapperstorchenholz, Klein-, Klwen-, Knäcker-, Knack-, Knäppnerholz, Knickholz, Knister-, Knüppel-, K-ken-, Kreien-; zu 3.: Lf-; sonstiges: Hänge-, Hangel-, Hn-, Harken-, Helm-, Hinderass-, Kant-, Krf-, Klapphölzer, Kn-wel-, Knüppel-, Kopp- , Krnen-, Krümmel-, Krumm-, Kummet-, Mler-, Mangel-, Mantel-, Nudelholz.
Ingewde n. dass. wie  Ingedme 1a., 1: verstr. nwaltm., 2: verstr. n/ö Altm. JE2 JE1, Dialekt-Ma 12 (ZE-Dor Göd), 3: WO-Mei, HA-Oh, Dialekt-Ma 12 (JE1-Me Wa, CA-Gli), 4: BA-Ha, vereinz. anhalt.
Lautf.: [injwd] BE-Nie, DE-Els Or, [-jvd] Dialekt-Ma 12 (JE1-Güt Schor Walt, ZE-Göd, CA-Gli); [-jvaid] a.a.O. 12 (verstr. s JE1, ZE-Dor), Injeweide BA-Ha, [injwaid] BE-Me; [-jved] WO-Mei Zi; IngeweiheJE2-Ve; -jeweihe JE2-Be Mi Schl; [injve] WO-Zie; Ingeweih STE-KlSchwa; [ingve], [-gvi] verstr. nwaltm.; Injewei HA-Oh, JE2-De; [injve], [-jvi] SA-Ch Da, verstr. n Altm., STE-Bö Buch Steg; Injeweij JE2-Wa; [iwae] SA-Dä; [invi]SA-Vie, OST-Ko, GA-Fau, STE-Ber Wa.
Kaffsf n. ‘Kaffeesieb’ 1: vereinz. nwaltm., 2: GA-Bo, STE-Bad, WO-Zi, JE2-Scho, 3: WO-Mei, HA-Oh, 4: BE-Grö – jeff m moll dät Kaffesb ha JE2-Scho.
Lautf.: Káffsef HA-Oh; [káfzf] WO-Mei; [-zft] SA-Ah Zie, STE-Bad; [-zot] WO-Zi; Kaffeesieb BE-Grö, [káfzb] SA-Ku; [káfzft] GA-Bo; [kafzb] JE2-Scho; [kaw-] SA-Dä.
Karrenrp n. dass., 2: STE-Steg, 3: WO-Mei.
Lautf.: [karnrp] STE-Steg; [-raep] WO-Mei.
Knackholt n. dass. wie  2Knack, 2: vereinz. s OST n STE, GA-Sta, vereinz. JE2, JE1-Sche, 3: WO-Mei, CA-El Pö, 4: Wb-Ak 92, CA-Zu.
Lautf.: Knackholt vereinz. s OST n STE, GA-Sta, JE2-Reh, JE1-Sche, CA-El Pö; -holz WO-Mei, vereinz. JE2, CA-Zu; -hols Wb-Ak 92.