anhpen Vb. dass., 2: vereinz. Altm. (außer n WO, dort verstr.) n JE2, 3: JE1-Nie, vereinz. OSCH WE.
Bierfisch m. ‘in Biersoße gekochter Fisch’, vorw. werden Brachsen dazu verwendet, 3: JE1-Nie, 4: CA-Ak, Wb-Be.
Lautf.: Bierfisch, [brfi] JE1-Nie, CA-Ak; [pr-] Wb-Be.
bwen 1. Adv. ‘an einer höher gelegenen Stelle, an einem hoch gelegenen Ort, oben’, z.T. veralt., vgl. wen 1., 1: verbr. nwaltm., 2: verbr. nbrdb., verstr. mbrdb., 3: vereinz. w JE1, verbr. n elbostf. OSCH n WE, vereinz. sw elbostf. WA QUE, BA-GrAls, 4: Mda-Sti 23 – bet bobben vull ‘randvoll’, vom Eimer Wasser,  schrvull, SA-Ch; von boben dl ‘von oben herab’ Wb-We 19; ... ick bin bange, dät där von baane runderfallt ... Heimatkalender-Je 1927,120 (JE2-Vie); dett Stroh liet bahne inne Schüne JE1-Zi; Boben opp’n Barge war’n groten frie’n Platz ... Rauch 1929,127; Heischevers:Boben in de Höchte
hangen de langen Wöste.
Brauch-wAltm 66 f. (GA-Nie);
Rda.: he is baven nich seker ‘er ist verrückt, geistesgestört’ Spr-Altm 45; Sprw.: Fett schwömmt bom’m SA-Dä. – 2. Präp. räumlich: ‘oberhalb, über’ 2: vereinz. mbrdb., 3: Mda-nwJe1a 44 (JE1-Nie), Wb-Holzl 66 (in FlN) – et hangt bn de Döäre Mda-nwJe1a 44 (JE1-Scha).
Lautf.: bowen OSCH-Be; bo(a)w(e)n, [bv()n] Wb-Altm 14, SA-Bru Meh, verbr. OST, GA-See, verbr. n STE, STE-Go, WO-Ri; pwene Mda-Sti 23; bob(e)n verbr. w elbostf. (außer sw, dort vereinz.), vereinz. WA QUE; pb’n Mda-Sti 23; bo(a)b(e)n vereinz. n SA w OST, OST-Werb, GA-Ga, vereinz. sö Altm.; boobm, bbm Mda-Ohre 350 (GA-Rä), OSCH-Ott; bomen BLA-Rü; boo’m, [bmm] vereinz. w JE1, Mda-nwJe1a 44 (JE1-Dre), WO-Dru, vereinz. HA, OSCH-Schw; bao’m SA-Han, OST-Los, STE-Kö; boom, [bm] verstr. nw elbostf., Brugge 1944,51 (WA-See); bo(a)m, [bm] SA-Brie, verstr. n Altm. sö SA, OST-Kal, verstr. GA (außer nw) w STE, HA-Sa, JE2-Schö, boamt GA-KloNeu; boaen STE-Li; boa WO-Be Co; boeben HA-War, WE-Ro; [beb] Id-Eilsa 53; bem’n HA-Oh; buoben OSCH-Di; buob OSCH-Schl; buem’n WE-Rok; baw(e)n, [bvn] Spr-Altm 45, OST-Meß Sa, GA-Vo, STE-Sa, verstr. s STE, WO-San; baben Hausfr-Altm 1930,7 (SA-Die), Bewohner-Altm 2,130, OST-GrGa See, WO-Uetz; bagen STE-Ost, JE2-Wa; ba-on, [bon] verstr. sö STE; ba-un, [bun] verstr. ö STE (außer n Rand), WO-Bu Ucht, verstr. n JE2 (außer n Rand); boa-un STE-Bir, WO-Bl; ba-en JE2-Wu; bane, [bn] verstr. s JE2 JE1 ZE; boane JE2-Schl, JE1-Wo, ZE-Hu; baan, [bn] GA-Sta, STE-Gro Kre, verstr. mittleres JE2, Mda-nwJe1a 44 (JE1-Nie Scha, nur (2.)); bowwen BA-GrAls; bobb(e)n SA-Ch, Wb-Altm 14, verstr. w Altm., vereinz. s Altm. n elbostf.; bobbend GA-Wiep; bobb’m SA-NFe, GA-Le; bommen SA-Dam Pü, WO-Ro; bom’m, [bo], bomm verbr. n/mittleres nwaltm., vereinz. s nwaltm., verbr. wAltm., WO-HWa; bom’mt, [bot], bommt verstr. s nwaltm. sw Altm.
Bracksche f. dass. wie  Bracke 2., 2: Mda-nwJe1b 74 (vereinz. nw JE1), 3: a.a.O. 74 (JE1-Nie).
Bramme f. 1. TiN ‘Viehbremse’,  2Bremse, 2: Wb-Altm 23, JE1-The, 3: JE1-Nie, Wb-Holzl 69 (HA-Eim), 4: CA-Chö, BE-Sa. – 2. TiN blaue oder grüne Schmeiß- fliegenart, 2: verbr. mittleres/s JE2 n JE1. – 3. TiN größere, schwarze Fliegenart, 2: Mda-nwJe1b 74 (JE2-HSe, JE1-Ih Pa). – 4. TiN ‘ Hummel’ 2: JE1-Zi. – 5. ‘Ohrfeige’,  Prgel, 4: Wb-Be. – 6. ‘schmerzhafte Beule, die man sich durch Stoß oder Schlag zugezogen hat’,  Brsche, 2: ZE-We. – 7. ‘Kopf’ – d krichst ne anne Bramme 2: JE1-Go.
Lautf.: Bramme, [bram] verbr. mittleres/s JE2 n JE1, JE1-Go, ZE-We, CA-Chö; [bramgn] Dim. BE-Sa; Bräme Wb-Holzl 69 (HA-Eim); [prme] Wb-Be; Bräm Wb-Altm 23. – Etym.: zu mnd. brammen ‘brummen’ ( brammen), vgl. HWb-Mnd 1,340, mhd. mit Langvokal brëmen, vgl. HWb-Mhd 1,348.
Brumme f. 1. dass. wie  Brummer 1., 2: Mda-nwJe1a 68 (JE1-Pa Scha), 3: a.a.O. 68 (JE1-Nie). – 2. dass. wie  Brummer 2., 2: JE1-Bu Scha. – 3. ‘einfache Schaukel der Kinder’,  Schunkel, 2: JE2-Go GrWu, verbr. JE1, verstr. ZE, 3: vereinz. w JE1. – 4. TiN – a. blaue Schmeiß- fliegenart, 2: GA-Ber. – b. dass. wie  Brummer 3c., 2: WO-Sa.
Lautf.: Brumme, [brum]; außerdem: Bromme GA-Ber.
Bdel m. 1. verstr. – a. ‘(kleines) sackähnliches Behältnis aus weichem Material’ – De Büdel Mehl ... Gorges 1938,63; ... un harr sin Sammelding (Klingelbeutel in der Kirche) undern Arme. Dat war ne lanke Stange un en swartsieden Büdel dran ... Lindaub o.J. 38; Rda.: Et war mal wär en gantsen Büdel full ‘es hat heftig geregnet’ Mda-War 84; Sau jung dat nu ne ganze Wiele hen mit dat Vortellen, bet dat de Büdel leddig war un keinder mehr wat wußte. Wedde 1938,55. – b. ‘Geldbeutel’ – Rda.: Ut änner Lü’ ähr’n Büdel lew’n. ‘von geborgtem Geld leben’ Bewohner-Altm 1,348; Sprw.: gue Kumpane sind de Pennjes in’n Biedel Sprw-Börde; sau geit et in der Welt, d’ ene hat den Büdel, de andre dat Geld Wb-We 23. – 2. ‘Hodensack’ 2: GA-Sche, vereinz. ö Altm., JE2-Reh, verstr. mittleres/s JE2 JE1, ZE-Dor, 3: JE1-Nie, vereinz. n elbostf., BLA-Brau, 4: BE-La Sa – Bastlösereim:klopp Wie’n af,
klopp Wie’n af.
Klopp den Buck den Büdel af.
JE2-Alt.
– 3. dass. wie  Bdelworst, 2: STE-Bad Ber, WO-Be, 3: OSCH-KlQue Rö, WE-Oster. – 4. ‘Kissenbezug’,  Bre, 1: SA-HDo Ta.
Lautf.: Büd(e)l, [bd()l], [bd] SA-Gie Zie, verstr. nbrdb. n/mittleres mbrdb. n/w elbostf.; [bdl] SA-Ch GrGe Ma; Büt(e)l (2.) GA-Sche, WO-Be We; Büel, [bl] verstr. nwaltm., OSCH-Ba, vereinz. n WE; Bü(ü)l, [bl] vereinz. nwaltm., JE1-Do, HA-Oh, vereinz. nw OSCH; Bid(e)l, [bd()l], [bd] verstr. mittleres/s mbrdb. ö/s elbostf.; Bie’l, [b] JE1-Ge, Mda-Ze (ZE-Gro); [bl] a.a.O. (ZE-Reu Stre); pittel Mda-Sti 37; Beutel (3.) OSCH-KlQue Rö; Beit(e)l, [bait()l], [baidl] Mda-Ze (ZE-Roß), verstr. anhalt.; [paitl] Wb-Be.
Büschel n. 1. ‘loses Bündel dünn und lang gewachsener Dinge gleicher Art’, bes. von Gras oder Haaren, auch ‘Strauß’ 2: Francke 1904,79, ZE-Roß, 3: WO-GrAm, Wb-Nharz 146 (BLA-Ti), 4: vereinz. anhalt. – n Pitschel Hoare DE-Ho. – 2. dass. wie  Busch 3., bes. wenn es gebündelt ist, 2: JE1-Go. – 3. ‘hochragendes Federbüschel am Kopf von Vögeln’,  Noll(e), 2: SA-Sta, GA-Kak Sta, vereinz. n WO, JE1-Da Stei, 3: JE1-Nie, vereinz. s WO OSCH. – 4. ‘Troddel, Quaste’ 2: vereinz. ZE. – 5. PflN ‘Breiter Rohrkolben’, auch der Blütenkolben,  Pumpkle, 2: JE2-Pap. – 6. ‘kleine Menge, Hand voll’, auch ‘Rest, Überbleibsel in einem Sack’, bes. von Getreide, 3: Wb-Nharz 146, QUE-Hau He, 4: vereinz. w BE.
Lautf.: Büschel vereinz. Altm., JE1-Nie, WO-GrAm, vereinz. OSCH; [bil] BE-Gier KlSchie; Püschel vereinz. n WO; [pil] Wb-Be; Buschel WO-GrRo; Puschel GA-Sta, WO-GrAm Zie, JE2-Pap, JE1-Da Stei; Pitschel, pitschel, [pitl] JE1-Go, vereinz. ZE, Wb-Nharz 146, QUE-Hau He, DE-Ho; [bidl] BE-Am, Mda-Fuhne 31 (DE-Ca). – Etym.: zu mhd. büschel ‘Bund, Büschel’, vgl. HWb-Mhd 1,400, daneben wohl Einfluss von mnd. pussel ‘(Feder-)Büschel’, vgl. Wb-Mnd 3,391.
dick Adj. verbr. 1. ‘massig, korpulent, beleibt’ – ’n dicken Minsche HA-Oh; der dicke Moppel JE2-Ma; ... unn war en bißjen ahld unn dicke ... Richter o.J. 8; ... wun’nerscheene Diere’ janze dicke un schwäre ... Heimatkalender-Ze 1962,92 (ZE-Ze); ... denn weile siehre dicke war, warre’n ’s Loofen an Heppchen sauer ... Wäschke 61915,34; Dörch hoh Pöppln un dick Eikn Huscht woll d’ Ul ... Kredel 1927,14; subst.: Ticker kumm m hr Wb-Be; Rda.: dicke wie’n Mops Vk-Harz 3,45; dick wie anne Wurst Vk-Anhaltc 85; dick wie ane Pauke Vk-Anhalta 63; so dick as’n Kasten Wb-Altm* 59; sau dicke wie’n Amtmann Sprw-Börde; ’n dick Ml maok’n ‘ärgerlich sein’ Wb-Altm* 52; sich dicke machen ‘zu viel Platz einnehmen’ Wb-Ak 46; et dikke enne kumt noch ‘das Schlimmste steht noch bevor’ Mda-Weg 90; Sprw.: De dümmste Buer hät de dicksten Tüffeln! Ehlies 1960b 298; Itt dick dicke, awer stick’ nist in de Ficke (Tasche). Wb-Holzl 37; En Puterhahne un ne dicke Burfrue ziert en Burhoff. WO-HWa; Kort und dick hätt bi Deerns keen Schick, lang und grot, datt lett got. Spr-Altm 14. – 2a. ‘(krankhaft) angeschwollen’ – anne dicke Backe Wb-Ak 46; de Hand is dicke OSCH-Ba. – 2b. ‘schwanger’ – eene dicke machen ‘schwängern’ ZE-Roß; S is dick. Wb-Altm 35. – 3. ‘eine beträchtliche querschnittliche Ausdehnung/ Schicht aufweisend’ – ... Botterstücke dartau mit dicke Wost un Schinken droppe. Wedde 1938,47; ... straut Den Zinft öwer’n Braoden ganz brun un ganz dick. Pohlmann 1905,14; ... da wu’s dicke Fleesch anfänget ... Wäschke 31909,43; Rda.: ..., dat is denn doch en betten tau dicke oppesmert! ‘das ist übertrieben’ Lindauc o.J. 16; Rotz licken un dicke opschmeren ‘arm sein, aber angeben’ Sprw-Börde; et dikke hinder de Oren hebben ‘durchtrieben sein’ Wb-We 28; Dörch dick un dünn gaohn. Bewohner-Altm 1,327. – 4. ‘dicht, nahezu undurchdringlich’ – dat krn schteit dikke Wb-Nharz 41; d k’m a wärra dicke Wulkng hch JE2-Scho; Äwer de Snei in de Borns würd’ ümmer dicker ... Hausfr-Altm 1930,8 (SA-Die). – 5. ‘dickflüssig, breiig’, auch ‘trübe’, von Flüssigkeiten,  glmigdicke Melk ‘Sauermilch’ JE1-Nie; dat Woader is sau dick SA-Kön; dick Erften met Speck Mittagsgericht, OST-Ost; Rda.: dats klr w dikke tinte iron., Mda-Weg 90; Dät Dick hät’t meist’ Geld kost’t, sä de Frau to dänn Lihrjungen, as säi äm dät Ünnerst ut’n Kaffeepott in de Tass’ got. Bewohner-Altm 1,333; Sprw.: Dick Drank maokt fett’ Swin’. Wb-Altm 38. – 6a. ‘reichlich, in hohem Maße vorhanden’ – ne dicke schtunne Wb-Nharz 41; et war dicke half sechse Wb-Holzl 75; bis um sekse hawwich mit Kochen dicke ts dne CA-Ak; Rda.: hei is dicke dorch ‘er hat sein Ziel vollständig erreicht’ Id-Quea 148; b dne sit et k nich sau dikke ‘er hat nicht viel Geld’ Wb-Nharz 41; et lt bi ene ek nich sau dicke dass., HA-Oh. – 6b. ‘satt’ – Rda.: et dikke krn ‘einer Sache, jmds. überdrüssig werden’ Wb-Nharz 41; Ich hawwe deine Nengereie nu satt un dicke. Wb-Ak 46; Sprw.: wenn de Müse dicke sind, smeckt et Mehl bitter OSCH-Eils. – 6c. ‘sehr, überaus’,  bannigdicke full ‘randvoll’, vom Eimer Wasser,  schrvull, JE2-Fe. – 7. ‘vertraut, eng’ – dicke frintschop Wb-Nharz 41; dat sünd dick Frünn SA-Dä. – 8. ‘betrunken’,  dnhei is allwedder dicke HA-Bee; he is dick un dun STE-Wa.  Dag, Melk.
Lautf., Gram.: dick, [dik] verbr. nwaltm. n/mittlere Altm., vereinz. s elbostf.; [tike] Wb-Be; sonst: dicke, [dik]; Kompar.: dicker verstr.; Superl.: dickst- verstr.
Dkwall m. dass. wie  Dk 2a., 2: STE-Steg, vereinz. s JE2 n JE1, 3: Mda-nwJe1a 36 (JE1-Nie).
Lautf.: Diekwall, [dkval]; außerdem: Deich- JE1-Zie.